Prionen

Prionenzijn ziekteveroorzakende eiwitten, die infecties veroorzaken dieniet gereguleerd worden door genetisch materiaal (ze bevatten geenDNA noch RNA) en verschillen daardoor van virussen en bacteriën. In1982 werd de zenuwziekte scrapie bij schapen ontdekt. De hersenenvan de door deze ziekte gestorven schapen bleken infectieus voorgezonde dieren. Biochemicus Stanley Prusiner ontdekte in 1982 dateen “ProteinaceousInfectiousParticle” aan de basis lag voor deze ziekte en gaf er de naam Prionaan.

HetPrP-gen bepaalt de aanmaak en eigenschappen van normaal voorkomendPrion-eiwit (Prion Protein, ook wel afgekort tot PrP).Prioneiwitten liggen op de celmembranen. Waarschijnlijk spelen zeeen rol bij de moleculaire signalen die cellen aan elkaar geven,maar hun exacte fysiologische functie is tot op hedenonbekend.

Bijprionziektes verandert cellulair Prioneiwit (PrPc, de c staat voorcellulair) van vorm en wordt een abnormaal eiwitmolecuul, ook welafgekort tot PrPsc (de sc staat voor scrapie). Dit nieuw gevormdePrPsc prion verandert andere, nabij gelegen PrPc in PrPsc. DezePrPsc is resistent tegen proteasen (eiwitsplitsende enzymen),ongrijpbaar voor het immuunsysteem en stapelt zich. Wanneer er eenbepaald aantal PrPsc prionen is gevormd, ontstaat er ziekte. PrPscprionen veranderen nooit terug in PrPc.

PrPckomt in alle cellen van het lichaam voor, met een hoge concentratiein de hersenen. De pathogenePrPsc prionen veroorzaken kleine blaasjes in de hersencellen.Geleidelijk sterven de aangetaste cellen af en er vallen steedsmeer gaten in de hersenen, vandaar dat er ook wel gesproken wordtvan spongiforme aandoeningen.

Naastscrapie is BSE, Bovine Spongiforme Encephalopathie, ook wel degekke koeienziekte genoemd, een andere bekendeprionziekte.

Prion-resistentie

Tot voorkort was het onbekend waarom paarden, honden en konijnen nietgetroffen worden door prionziektes. JiapuZhang, een Australisch onderzoeker, heeft een groot aantalcomputersimulaties van de vorm van prioneiwitten gemaakt.Zhang bestudeerde in zijn model hoedeze eiwitten van vorm veranderen als de temperatuur en de pHveranderen en ontdekte dat deze dieren prion-resistente PrPceiwitten hebben die stabieler zijn dan die in bijvoorbeeld koe ofschaap. Zijn conclusie is dat een zoutbrug tussen twee delen vanhet PrPc-eiwit het eiwit stabieler maakt, hetgeen voorkomt dat hetzich in een infectieuze vorm kan buigen. Met dit gegeven kan ermogelijk een therapie beschikbaar komen.

Hoewelpaarden en honden dus niet gevoelig zijn voor prionziektes, zijnkatachtigen dit wel; zij kunnen Feline Spongiform Encephalopathy(FSE) ontwikkelen, een ziekte die zowel klinisch alshistopathologisch lijkt op de Bovine Spongiform Encephalopathy(BSE). De belangrijkste klinische kenmerken zijn: progressiefverlopende neurologische verschijnselen, bewegingsstoornissen enabnormaal gedrag. Histopathologisch wordt de aandoening vooralgekenmerkt door degeneratieve veranderingen van het centralezenuwstelsel gepaard gaande met holtevorming, een beeld dat lijktop dat van BSE en andere spongiforme encephalopathieën.